DATA OD – 5 400 P.N.E. MEGALITYCZNE ŚWIĄTYNIE MALTY I HAL SALFIENI HYPOGEUM

PODSUMOWANIE DOTYCHCZAS DOSTĘPNYCH INFORMACJI

WPROWADZENIE

Megalityczne świątynie Malty to grupa świątyń znajdujących się na archipelagu maltańskim, na wyspach Malta i Gozo. Ten niewielki archipelag jest domem dla dużej liczby megalitycznych świątyń: obecnie zinwentaryzowano siedemnaście miejsc, grupujących razem trzydzieści trzy świątynie. Do tego należy dodać około piętnastu innych miejsc, które reprezentowały co najmniej tyle samo dodatkowych świątyń, obecnie utraconych przez bomby II wojny światowej lub wyburzonych.

Wśród głównych obiektów UNESCO znajduje się siedem megalitycznych świątyń Skorba, Ġgantija, Ta’ Ħaġrat, Ħaġar Qim, Mnajdra i Tarxien.

Są to monumentalne prehistoryczne budowle wzniesione między 4 a 3 tysiącleciem p.n.e..

ZWYKLY PLAN 

Podsumowując, można poczynić następujące uwagi:

• Eliptyczny dziedziniec, wklęsła fasada, elewacja i ściany z pionowych płyt (ortostatów) zwieńczonych poziomymi blokami.
• Wejście w centrum fasady, prowadzące przez monumentalne przejście do brukowanego dziedzińca z półkolistymi komnatami zwanymi absydami, rozmieszczonymi symetrycznie po obu stronach głównej osi, czasami z trzema absydami lub z dodatkowymi dziedzińcami z czterema, pięcioma, a nawet, w jednym przypadku, sześcioma absydami.
• Pomniki posiadały dachy kolebkowe, prawdopodobnie pokryte poziomymi belkami.
• Ozdobą są panele z nawierconymi otworami oraz panele z płaskorzeźbami przedstawiającymi motywy spiralne, drzewa, rośliny i różne zwierzęta.

LOKALIZACJA GŁÓWNYCH LOKALIZACJI

Zdjęcie Google/Gozo to wyspa na północnym wschodzie/Malta na południowym wschodzie.

DATA

Megalityzm maltański, który jest niezależny od megalityzmu śródziemnomorskiego lub zachodnioeuropejskiego, poprzedza najstarsze kontynentalne miejsce megalityczne, kopiec Barnenez, o 400-700 lat, datowane na 4 850-4 450 pne, podczas gdy linie Carnac datowane są dopiero na 4 000 pne.

Aby umiejscowić maltański megalityzm w czasie, oto powszechnie akceptowana skala czasowa:

5 200 – 4 100 p.n.e. Okres neolitu

• 5 200 – 4 500 p.n.e. faza Għar Dalam
• 4 500 – 4 400 p.n.e. faza szara Skorba
• 4 400 – 4 100 p.n.e. faza czerwona Skorba

4 100 – 2 500 p.n.e. Okres świątynny A

• 4 100 – 3 800 p.n.e. faza Żebbuġ
• 3 800 – 3 600 p.n.e. faza L-Imġarr
• 3 600 – 3 000 p.n.e. Faza Ġgantija
• 3 000 – 2 900 p.n.e. faza Ħal Saflieni
• 2 900 – 2 500 p.n.e. faza Ħal Tarxien

2 500 – 700 p.n.e. Epoka brązu

• 2 500 – 1 500 p.n.e. faza cmentarzyska Tarxien
• 1 500 – 725 p.n.e. faza Borġ in-Nadur
• 900-700 p.n.e. faza Baħrija

Mastaby (2700 r. p.n.e.) i piramidy egipskie (2500 r. p.n.e.) są w rzeczywistości współczesne ostatnim maltańskim świątyniom, podobnie jak Stonehenge (z podwójną podkową z niebieskich kamieni [2600 r. p.n.e.], trylitami [2400 r. p.n.e.] i kręgiem z sarsenu [przerobionym do 1600 r. p.n.e.]).

Wielki maltański okres megalityczny zakończył się około 700 lat temu wraz z budową starożytnej świątyni Knossos (1900-1800 pne).

Każdy zabytek ma swój charakterystyczny układ, strukturę i techniki budowy.

Zwykle prowadzi do niego eliptyczny dziedziniec przed wklęsłą fasadą. Fasada i ściany wewnętrzne wykonane są z pionowych kamiennych płyt, zwanych ortostatami, zwieńczonych poziomymi blokami.

Wejście do budynku znajduje się zwykle pośrodku fasady i prowadzi przez monumentalne przejście na brukowany dziedziniec. Wnętrze budynków składa się z półokrągłych komór, powszechnie nazywanych absydami, rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach głównej osi. Liczba apsyd różni się w zależności od zabytku: niektóre mają trzy apsydy otwierające się na centralny dziedziniec, podczas gdy inne mają dziedzińce z czterema, pięcioma, a nawet, w jednym przypadku, sześcioma apsydami. 

Zachowane rzędy poziomych elementów murowanych wskazują, że zabytki posiadały dachy kolebkowe, prawdopodobnie pokryte poziomymi belkami. Ta metoda budowy była niezwykle wyrafinowanym rozwiązaniem jak na swoje czasy.

Zdobione elementy znalezione w zabytkach świadczą o wysokim poziomie rzemiosła. Elementy te składają się głównie z paneli ozdobionych wywierconymi otworami i paneli z płaskorzeźbami przedstawiającymi motywy spiralne, drzewa, rośliny i różne zwierzęta. Kształt i układ tych budynków oraz znalezione w nich artefakty sugerują, że były one ważnym ośrodkiem rytuałów wysoce zorganizowanego społeczeństwa.

ŚWIĄTYNIA SKORBA (5 400 – 2 500 P.N.E.)

Mapa obiektu Skorba (118 m n.p.m.)

/reżyseria Hamelin de Guettelet

Skorba, również Sqolba, to nazwa grupy megalitycznych świątyń znajdujących się w Żebbieħ, w północno-zachodniej części wyspy Malta.

Istnieją dwie świątynie, wczesna południowa świątynia z fazy Ġgantija (3,600 – 3,000 pne) i północna świątynia z fazy Tarxian (2,900 – 2,500 pne). Najstarsze pozostałości składają się z 11-metrowego muru pochodzącego z pierwszej połowy IV tysiąclecia pne.

Południowa świątynia ma kształt trójliścia z trzema absydami. Jest zorientowana na osi południowy wschód/północny zachód. Ma wymiary około 20 x 12 m, w obrębie ogrodzenia o wymiarach 25 x 15 m.

Ważnym szczegółem jest kamienny bruk przy wejściu do świątyni. Płyty te, których jest sześć, mają pięć otworów w trzech z nich. Otwory te zostały zinterpretowane przez D.H. Trumpa jako przeznaczone do libacji.

Blok o wysokości 3,90 m, użyty do budowy wewnętrznego otworu, wydaje się być związany z późniejszą przebudową w fazie Tarxian. Ten konkretny blok jest wykonany z wapienia globigerynu, który nie występuje w środowisku geologicznym w pobliżu świątyni. Najbliższy kamieniołom znajduje się w odległości ponad 1500 m, a transport bloku ważącego kilka ton przez nierówny krajobraz sam w sobie jest nie lada wyczynem.

Nowsza, wielopniowa świątynia północna jest słabo zachowana. Mierzy około 15 m x 15 m i przylega do pierwszej świątyni na osi południe-północ.

Wykopaliska w tym miejscu wydobyły na światło dzienne kamienne i terakotowe figurki. Były to stylizowane kobiece torsy, ale wyraźnie pokazujące piersi i trójkąt łonowy. Znaleziono również kości bydła zużyte do kształtu fallusów przez pocieranie i czaszki kóz rozbite w sposób, jaki można zobaczyć w rzeźni.

ŚWIĄTYNIA ĠGANTIJA (4 100 DO 3 000 P.N.E.)

Plan świątyni w Ġgantija/Plan sporządzony przez Hamelina de Guetteleta

Ġgantija („wieża gigantów” w języku maltańskim) to nazwa kompleksu dwóch megalitycznych świątyń na Malcie, położonych w centrum wyspy Gozo w pobliżu miasta Xagħra, z południową i północną świątynią.

Południowa świątynia (28 x 24 m) ma kształt trójliścia (być może 4 100 p.n.e. w prymitywnej formie) poprzedzonego halą z podwójną absydą (3 600 p.n.e.).

Północna świątynia (20 x 18 m) składa się z dwóch pomieszczeń z podwójną absydą (po 3600 r. p.n.e.). Tylne pomieszczenie ma niszę zamiast tradycyjnej przedniej absydy. Miejsce to było używane między 4,100 a 3,000 pne.

W południowej świątyni apsyda po prawej stronie od wejścia wydaje się mieć szczególne znaczenie dla kultu. Kamienny ekran, poprzedzony paleniskiem, definiuje tył apsydy. Znajdują się tam dwa niskie ołtarze rzeźbione w spirale, ustawione na stopniach tworzących platformę. Powyżej znajduje się nisza, która mogła pomieścić idealnie wypolerowany stożkowy kamień (1 m wysokości), obecnie wystawiany w Narodowym Muzeum Archeologicznym. Wykopaliska w absydzie po lewej stronie ujawniły glinianą powłokę gipsową ozdobioną czerwoną ochrą. Przejście prowadzące do apsydy z tyłu jest wykonane z pionowych kamieni ozdobionych małymi wklęsłościami. W lewej absydzie znajdują się trzy nisze wykonane z idealnie kwadratowych bloków, na których wciąż widać ślady narzędzi, prawdopodobnie metalowych.

ŚWIĄTYNIA Ta’ Ħaġrat (3 600 do 3 000 p.n.e.)

Plan świątyni Ta’ Ħaġrat sporządzony przez Hamelina de Guetteleta

Megalityczny kompleks świątynny Ta’ Ħaġrat pochodzi z okresu neolitu. Znajduje się w L-Imġarr, na wyspie Malta, bardzo blisko Skorby. Jest to miejsce odniesienia dla fazy Mġarr (3800 – 3600 pne) 1.

Pierwsza trójpłatowa świątynia, zwrócona w kierunku południowo-wschodnim/północno-zachodnim, mierzy 18 x 16 m. Została ona datowana na okres między 3600 a 3000 r. p.n.e. Druga świątynia, z czterema absydami, zwrócona jest w kierunku południowo-północnym i jest mniejsza. Ma wymiary 10 x 8 m i pochodzi z okresu między 3300 a 3000 r. p.n.e.. Nie posiada zewnętrznego wejścia, które znajduje się we wschodniej absydzie pierwszej świątyni.

Obie zbudowane są z dużego suchego kamienia. Pierwsza świątynia ma megalityczne wejście wychodzące na centralną przestrzeń. Wykopaliska ujawniły, że te dwie świątynie zostały zbudowane na starszym miejscu datowanym na 4100-3800 pne.

Odkryta podczas wykopalisk wapienna miniatura (6 x 4 x 5 cm) przedstawia owalną świątynię. Można dostrzec portal z trylitu, surowe ściany i dach wykonany z dużych płyt. Uważa się, że te świątynie, które obecnie znajdują się na wolnym powietrzu, miały dach z litu.

ŚWIĄTYNIA MNAJDRA (3 600 DO 2 500 P.N.E.)

Plan świątyni w Mnajdra/Plan sporządzony przez Hamelina de Guetteleta

Mnajdra znajduje się w pobliżu miasta Qrendi, 500 m od Ħaġar Qim, w pobliżu południowego wybrzeża wyspy Malta. Miejsce wznosi się 200 m od Morza Śródziemnego, nad klifami, z wysepką Filfla widoczną 5 km od brzegu.

” … ” Świątynie składają się głównie ze wsporników i mniejszych kamieni oraz kolumn i nadproży wykorzystujących duże płyty wapienne.

” … ” Plan koniczyny w Mnajdra jest bardziej regularny niż w Ħaġar Qim i wydaje się przypominać wcześniejszą świątynię w Ġgantija. Prehistoryczna struktura składa się z trzech połączonych, ale nie połączonych świątyń: górnej, środkowej i dolnej:

• Górna Świątynia jest najstarszą strukturą w kompleksie Mnajdra i pochodzi z czasów Ġgantija (3600-3200 p.n.e.). Jest to budynek z trzema absydami, do którego wejście jest utworzone przez otwór wycięty w dużej pionowej płycie wapiennej, typowej dla innych megalitycznych wejść na Malcie. Wygląda na to, że świątynia miała pierwotnie sklepiony sufit, ale tylko jego podstawa nadal znajduje się na szczycie ścian. Filary są ozdobione otworami wywierconymi w poziomych rzędach na ich wewnętrznej powierzchni.
• Świątynia Środkowa została zbudowana pod koniec okresu Tarxian (3150-2500 pne) i jest najnowszą strukturą. Składa się z płyt zwieńczonych poziomymi kamieniami.
• Dolna świątynia, zbudowana we wczesnym okresie Tarxian, jest najlepiej zachowaną i najbardziej imponującą strukturą. Posiada dziedziniec z kamiennymi ławkami, wejście pokryte poziomymi płytami i pozostałości możliwego kopulastego dachu. Świątynia jest ozdobiona spiralnymi rzeźbieniami i wgłębieniami oraz przebita oknami, z których niektóre otwierają się na mniejsze pomieszczenia, a jedno na grupę kamieni.
• Dolna świątynia jest astronomicznie wyrównana i mogła służyć jako miejsce obserwacji astronomicznych lub kalendarz. Podczas równonocy światło słoneczne przechodzi przez główne wejście i oświetla oś świątyni. Podczas przesileń oświetla krawędzie megalitów po lewej i prawej stronie tego wejścia.

” … ” W grudniu 1949 r. odkryto dwa małe posągi, dwie duże misy, narzędzia i duży okrągły kamień, prawdopodobnie używany do przenoszenia kamieni świątynnych.

ŚWIĄTYNIA Ħaġar Qim (3 600 do 2 500 p.n.e.)

Plan świątyni Hagar Qim / zaprojektowany przez Hamelin de Guettelet

Neolityczne stanowisko Ħaġar Qim znajduje się w pobliżu miasta Qrendi, powyżej klifów na południu Malty.

Ruiny czterech świątyń znajdują się na przestrzeni tysiąca lat (3 600-2 500 p.n.e.). Pozostałości najstarszego budynku są dziś trudne do zidentyfikowania. Na południe od stanowiska znajdują się trudne do odczytania ruiny (około 18 x 12 m) pochodzące co najmniej z fazy Mġarr (3 800-3 600 p.n.e.). Na północ od stanowiska, północna świątynia (25 × 20 m) przedstawia wieloboczny plan z fazy Ġgantija (3,600-3,000 pne).

W centrum stanowiska południowy mur obwodowy (około 35 m × 28 m) obejmuje świątynię i szereg rozbudów/remontów na przestrzeni co najmniej pięciu wieków. Pierwotna świątynia (3,000-2,500 p.n.e.), z czterema absydami i dystalną absydą zastąpioną niszą, została najpierw powiększona o pomieszczenie łączące się z drugą zachodnią absydą. Wszystkie trzy późniejsze dodatki mają jedną oryginalną cechę w stosunku do planu kanonicznego: otwierają się bezpośrednio na zewnątrz i nie mają wewnętrznej komunikacji między sobą. Kompleks Ħaġar Qim, zbudowany w całości z kamienia ciętego z wapienia globigeryńskiego, stanowi kulminację architektonicznego estetyzmu „kultury świątynnej”, która rozciąga się od 3000 do 2500 r. p.n.e.4,5.

Na północno-wschodniej fasadzie, tuż przy korytarzu dającym dostęp do dołu wyroczni, znajduje się sanktuarium mieszczące dwa betyle: smukły, mający reprezentować płeć męską i znacznie niższy, trapezoidalny, mający reprezentować płeć żeńską. Po lewej stronie betylów znajduje się największy kamień ogrodzeniowy użyty w maltańskiej świątyni o długości 6,4 m i wysokości 5,2 m, ważący około dwudziestu ton. Wykopaliska w pierwszej zachodniej absydzie odkryły „Wenus z Malty”, bardzo naturalistyczną statuetkę nagiej kobiety, znalezioną bez głowy.

ŚWIĄTYNIA TARXIAN (3 600 DO 2 500 P.N.E.)

Plan świątyni w Tarxien / stworzony przez Hamelin de Guettelet

Świątynie Tarxien tworzą kompleks czterech budynków sakralnych

Prymitywna świątynia na wschodzie jest datowana na 3250 r. p.n.e. w fazie Ġgantija (3600-3000 r. p.n.e.). Zwrócone w kierunku południowo-północnym, o wymiarach około 15 x 10 m, pozostałości są trudne do rozszyfrowania, nawet jeśli renowacja sugeruje małą świątynię z pięcioma absydami.

Wschodnia i zachodnia świątynia datowane są na 3000 r. p.n.e. w fazie Saflieni (3000-2 900 r. p.n.e.) i obie zwrócone są w kierunku południowo-zachodnim/północno-wschodnim. Wschodnia świątynia, która jest najprostsza, ale być może najlepiej wykonana, ma wymiary około 20 x 20 metrów. Dwie absydy z tyłu, w tym ta po prawej stronie znana jako absyda wyroczni, składają się z dużych, idealnie dopasowanych płyt, które są lekko nachylone do wewnątrz i osadzone w skale.

Zachodnia świątynia z pięcioma absydami ma wymiary około 25 x 25 m. Ma tradycyjną wklęsłą fasadę z doskonale wyrzeźbionym i obramowanym kamieniem na poziomie gruntu na każdym końcu (dziś tylko na południowym końcu), przebitym kilkoma otworami. Archeolodzy, podążając śladami T. Zammita, uważają, że jest to kamień wróżbiarski małego sanktuarium. Po minięciu monumentalnego wejścia, przebudowanego w 1956 r., pierwsza absyda po prawej stronie mieści dolną część kolosalnego posągu, który musiał mieć prawie 3 m wysokości. Rozmiar tego posągu sugeruje, że jest to raczej bożek niż ludzka reprezentacja. Jego podobieństwo do innych statuetek odkrytych w kilku miejscach potwierdza status bożka wszystkich tych statuetek. To, co jest najbardziej niezwykłe w tej świątyni, to liczba kamieni wyrzeźbionych w płaskorzeźbie z motywami geometrycznymi (woluty, spirale itp.) lub motywami zwierzęcymi (koza, świnia itp.). Jeden z tych zdobionych kamieni ma otwór w kształcie półksiężyca, zablokowany przez idealnie dopasowany i zdobiony kamień. Wykopaliska ujawniły, że kamień ten otwierał się na przestrzeń, w której umieszczano ofiary i rytualny kamienny nóż.

Centralna świątynia leży pomiędzy dwiema poprzednimi świątyniami i pochodzi z fazy Tarxian (2,900-2,500 pne). Jest to świątynia z sześcioma absydami i dystalną niszą skierowaną na południowy zachód/północny wschód, o wymiarach około 28 x 20 m. Komunikuje się ze światem zewnętrznym tylko przez wejście znajdujące się w pierwszej północnej absydzie, ale jej główne wejście jest dostępne przez drugą południową absydę zachodniej świątyni.

EWOLUCJA ŚWIĄTYŃ

Strona YouTube Arcana zawiera interesujący diagram ewolucji świątyń:

Arcana Tajemnice świata

GROBOWIEC XEMXIJA

Należy zauważyć, że strona internetowa Arcana wspomina o grobowcu Xemxija jako modelu. W rzeczywistości mówi się, że jest to model, na podstawie którego później zaprojektowano świątynie.

Oto opis strony Xemxija autorstwa Jess Emmy Thompson:

Grobowce Xemxija składają się z siedmiu wykutych w skale grobowców w górnym wapieniu koralowym płaskowyżu Xemxija, na szczycie wzgórza z widokiem na zatokę Saint-Paul.

Do każdego grobowca prowadzi mały szyb wejściowy na płaskowyżu, który pierwotnie mógł być zablokowany przez duże kamienie. Szyby wejściowe prowadzą do

Komory w kształcie kopuły, niektóre ze stopniami zachowanymi w skale (patrz załącznik 2.1 z rysunkami rzutów i przekrojów każdego grobowca). Grobowce mogły być początkowo przedstawione jako wnęki w wapieniu, które zostały później powiększone. Grobowce 1 i 2 mają trzy wewnętrzne płaty, wsparte na wapiennych kolumnach; grobowce te są obecnie połączone, ale pierwotnie zostały zbudowane oddzielnie. Groby 3 i 4 są prostsze, oba z pojedynczą komorą w kształcie nerki.

Grobowiec 5 jest najbardziej złożony, z pięcioma klapowymi komorami rozchodzącymi się promieniście od wejścia. ” … „

Wszystkie z wyjątkiem grobowca 4 zawierały ceramikę (Załącznik 2.2), w tym wzorzyste misy kaflowe charakterystyczne dla fazy Ġgantija (Evans 1971, 112-116). Niektóre grobowce mogły zostać zbudowane podczas fazy Ġgantija, podczas gdy grobowiec 5 może pochodzić z późniejszej fazy Saflieni

(Evans 1971, 115; Pace 2004, 165).

Co ciekawe, grób ten zawierał największy zbiór artefaktów, w tym 12 ceramicznych mis i misek, a także ozdoby osobiste (pięć muszli Spondylus z perforowanymi guzikami w kształcie litery V, dwa paciorki z muszli Spondylus, trzy wisiorki z muszli i dwa miniaturowe wisiorki z zielonego kamienia).

Mapa grobowców Xemxija (przerysowana za Trump 2002, 163).

Wejścia do grobowców 1 i 2 (po lewej) oraz grobowca 5 (po prawej), zdjęcia autora / Grobowce Xemxija

(Praca dyplomowa Jess Emmy Thompson, październik 2019 r./ Kolegium Magdaleny, Uniwersytet Cambridge)

HYPOGEUM HAL SAFLIÉNI NA MALCIE

PODSUMOWANIE INFORMACJI OBECNIE DOSTĘPNYCH NA STRONIE

Plan hypogeum Ħal Saflieni sporządzony przez Hamelina de Guetteleta

Opis

Stanowisko składa się z około pięćdziesięciu komór na około 2500 m2 rozłożonych na czterech poziomach. Prymitywny poziom podłogi, z przywróconym wejściem do hypogeum, pierwszy poziom, na wysokości około -3 m, obejmuje pierwsze komory datowane na fazę Żebbuġ (4.100-3.800 p.n.e.) i rozbudowy fazy Ġgantija (3.600-3.000 p.n.e.). Drugi poziom, na wysokości około -6 m, z najlepszymi pokojami, a następnie trzeci poziom, na wysokości nieco ponad -10 m, pochodzą z fazy Tarxian (3,000-2,500 pne) 7.

Prymitywna gleba :

Renowacja obiektu pod koniec XX wieku umożliwiła podniesienie poziomu początkowego. Wejście do obiektu znajduje się teraz przez ten poziom, a nie bezpośrednio na drugim poziomie. Ponadto można teraz zobaczyć trylitowe portale oznaczające wejście do hypogeum, a także pierwszą studnię ofiarną, w której odkryto statuetkę bezgłowej kobiety steatopygowej i dwie bezcielesne głowy.

Pierwszy poziom:

Na pierwszym poziomie, bezpośrednio po prawej stronie, ale także w pierwszym pomieszczeniu po lewej stronie, znajdują się miejsca, w których odkryto zdecydowaną większość kości. Zammit oszacował, że hipogeum mieściło około 7000 szkieletów. Dziś pozostało tylko sześć czaszek dolichocefalicznych, przechowywanych w dwóch skrzyniach w Narodowym Muzeum Archeologicznym Malty. Na końcu pomieszczenia po lewej stronie, duża, stosunkowo głęboka przestrzeń została zinterpretowana przez specjalistów jako prawdopodobnie cysterna z 4000 r. p.n.e.. Również po lewej stronie trylit sugeruje podział tej przestrzeni.

Drugi poziom:

Drugi poziom jest największy; jego układ jest najbardziej złożony i najbardziej niezwykły. Bezpośrednio po lewej stronie znajduje się pokój, który wydaje się być niedokończony (powierzchnia ścian nie ma tego samego wykończenia), ale który jest jednak ozdobiony. Na suficie znajduje się 14 dysków z czerwonej ochry. Małe nisze w tym pomieszczeniu doprowadziły archeologów do przekonania, że obszar ten był zarezerwowany dla mniej lub bardziej indywidualnych pochówków. Idąc dalej w głąb hypogeum, po prawej stronie znajduje się pomieszczenie znane jako „komnata wyroczni”, z sufitem ozdobionym ochrowymi spiralami w duchu płaskorzeźb odkrytych w świątyni Tarxien. Niewielki otwór w ścianie prowadzi do niszy, również zdobionej, znanej jako „nisza wyroczni” ze względu na echo, które rozbrzmiewa w świątyni, gdy mówi się do otworu. Dziś specjaliści uważają niszę za miejsce, w którym znajduje się posąg lub obiekt kultu.

Idąc dalej w kierunku tylnej części hipogeum, wchodzimy do nowego pomieszczenia z sufitem ozdobionym zwojami wpisanymi w pięciokąty. To tutaj znajduje się druga studnia ofiarna, w której archeolodzy odkryli amulety, biżuterię i słynną Śpiącą Damę:

Śpiąca Dama (Narodowe Muzeum Archeologii, Valletta)

Za studnią ofiarną znajdują się trzy najbardziej niezwykłe pomieszczenia w hipogeum: główna komnata (rzekomo miejsce kultu), „Święte Świętych” (rzekomo zarezerwowane dla urzędników) i „Skarbiec” (rzekomo miejsce pochówku). Szczególną cechą tych pomieszczeń, nigdy nie znalezioną w żadnym innym hipogeum, jest to, że ich ściany, wyrzeźbione w wapieniu globigerynowym, mają wszystkie zewnętrzne i wewnętrzne pozory świątyń powierzchniowych, z ich trylitowymi wejściami, ortostatami, ołtarzami, sklepieniami kolebkowymi, ławkami itp. Szczególnie skrupulatna obróbka kamienia nadaje całości prawdziwie monumentalny wygląd.

Trzeci poziom:

Częściowo kręte schody, składające się z siedmiu stopni, z których ostatni, na dwóch pionowych kamieniach, znajduje się dość wysoko nad ziemią, zapewniają dostęp do trzeciego poziomu. Tutaj pomieszczenia, znajdujące się w większości poniżej tych na górnym poziomie, są rozplanowane w taki sposób, aby pozostawić pilastry podtrzymujące ładunek na górnym poziomie. Ślady czerwonej ochry sugerują bogatą dekorację. Funkcja tych pomieszczeń jest kontrowersyjna, niektórzy twierdzą, że były to magazyny chronione przez niebezpieczne schody w ciemności.

DOWODY NA KULT BOGINI MATKI

Aby zrozumieć to miejsce w zgodzie z tym, co zostało już pokazane gdzie indziej, musimy również zauważyć, że kult bogini matki jest oczywisty.

Na miejscu znaleziono figurki, a nawet części posągu bogini matki, które miały również specjalne cechy.

Tak musiała wyglądać lokalna bogini-matka, przedstawiona tutaj w pozycji stojącej:   

Replika figurki znalezionej w Ġgantija (dostępna w centrum turystycznym Ġgantija).

Godne uwagi jest to, że kolosalny bożek (2,5 metra) w absydzie po prawej stronie głównego wejścia do zachodniej świątyni Tarxien jest właśnie tą boginią-matką.

Oto, co pozostało z podstawy posągu:

WK/Temples of Tarxian/Galichon-Jerome-Temples-of-Tarxian

Najwyraźniej wygląda dokładnie tak, jak sukienka noszona przez figurkę Ggantija.

Należy zauważyć, że w porównaniu do figurki bogini matki pokazanej w pozycji stojącej na tej stronie, fakt, że jej nogi są widoczne, sugeruje, że jest ona przedstawiona jako siedząca.

Jest to również opinia pana Evansa, cytowana przez pana Fergusona:

Figura musiała mieć około dwóch metrów wysokości, gdy była nienaruszona” … „… Figura była niewątpliwie przedstawiana w pozycji siedzącej. Niektóre statuetki znalezione w Tarxien dają dobre wyobrażenie o tym, jak musiała wyglądać, gdy była kompletna” (Evans 1971; 120) (budowniczowie świątyń prehistorycznych/Malta Praca doktorska Iana F.G.Fergusona na University of London Ph. D in Archaeology/p.187)

Oto kilka form z lokalnego muzeum odtwarzających figurki miejscowej bogini matki.

Reprodukcja steatopejskiej bogini-matki (tj. z bardzo dużym pośladkiem), znaleziona bez głowy. Muzeum Malty

Statuetki znalezione w Hagar Qim

http://web.infinito.it/utenti/m/malta_mega_temples/stattuet/statt/stat/sitknee.html

Śpiąca Dama (Narodowe Muzeum Archeologii, Valletta)

Odpowiada on oczywiście temu odkrytemu w studni ofiarnej hipogeum Ħal Saflieni.

Kolejna śpiąca kobieta (?) z hipogeum Hal Safliéni.

Wykonana z polerowanej brązowej gliny figurka jest zwrócona w dół i wydaje się być naga od pasa w dół. Brakuje szyi, a część pleców jest złamana, ale z tego, co pozostało, można odróżnić plisowaną spódnicę.

http://web.infinito.it/utenti/m/malta_mega_temples/stattuet/statt/stat/sitknee.html

Figurka znaleziona podczas wykopalisk w Xaghra Circle (miejsce pochówku 400 m na zachód od Ggantija).

W swojej pracy magisterskiej pan Ferguson stwierdza, co następuje na temat tych różnych figurek:

Jeśli figurki bogini najwyraźniej symbolizują macierzyństwo (którego najwyższym archetypem jest matka karmiąca swoje dziecko), wówczas można je rozsądnie nazwać figurkami bogini matki. Jeśli zostały znalezione w kontekście archeologicznym, takim jak świątynia lub sanktuarium, które jest odpowiednie dla praktyk kultowych, wówczas uzasadnione jest mówienie o kulcie bogini matki (budowniczowie świątyń prehistorycznych/Malta Praca doktorska Iana F.G.Fergusona na University of London Ph. D in Archaeology/p.13).

Nie ma więc żadnych wątpliwości, że znajdujemy się na stronie poświęconej przede wszystkim Bogini Matce

Należy jednak zauważyć, że pewne cechy tej lokalnej reprezentacji Bogini Matki są uderzające, gdy patrzy się na te figurki:

• Jest krągła. Ma okrągłe, obszerne ramiona, ręce, biodra lub pośladki, nogi, uda i łydki.
• Pokazana jest w pozycji siedzącej lub leżącej na plecach, na boku, a nawet na brzuchu.